قهوه ترک یکی از پرطرفدار‌ترین شیوه‌های دم‌آوری قهوه بخصوص در کشور‌هایی چون یونان، مصر و ترکیه است و نقش مهم و منحصر به فردی در روابط اجتماعی و فرهنگی مردم ترکیه دارد. همچنین قهوه ترک جزء ثابت و جدا نشدنی مراسم‌ها و جشن‌ها بوده و تاثیر آن در فرهنگ و آداب و رسوم ترکیه به قدری زیاد است که در سال ۲۰۱۳ در لیست آثار فرهنگی نا‌مملوس یونسکو قرار گرفت. حتی برخی افراد به ترکیه سفر می‌کنند تا یک فنجان قهوه ترک اصیل و سنتی را امتحان کنند. اگر می‌خواهید راجعبه این نوشیدنی خاص و منحصر به فرد بیشتر بدانید با ما در این مقاله همراه باشید.
تاریخچه قهوه ترک
قهوه ترک، یکی از سنتی‌ترین روش‌های دم آوری قهوه است و سابقه آن به ۵ قرن پیش بر‌می‌گردد. گفته می‌شود در قرن شانزدهم، یکی از حاکمان عثمانی که در یمن مستقر بود قهوه را به سلطان سلیمان، پادشاه عثمانی معرفی کرد. این نوشیدنی به شدت مورد توجه سلطان سلیمان قرار گرفت و به یکی از نوشیدنی‌های محبوب او تبدیل شد. پس از معرفی قهوه، آشپز سلطان آن را به روش جدیدی آماده کرد. او ابتدا دانه‌های قهوه را در هاون می‌کوبید و در ظرف مخصوصی با آب مخلوط می‌کرد. سلطان و مقامات دربار، به شدت از این نوشیدنی جدید استقبال کردند و حتی افرادی را به‌طور اختصاصی برای تهیه قهوه به خدمت گرفتند و آنها را «اوستا قهوه چی» نامیدند. به تدریج قهوه بخش مهمی از فرهنگ و آداب‌و‌رسوم ترکیه را تحت تاثیر قرار داد، به‌طوری که زنان حرم برای تهیه قهوه و دم کردن آن به‌صورت جدی آموزش می‌دیدند. حتی خواستگاران دختران را بر اساس مهارتشان در تهیه قهوه می‌سنجیدند و در مراسم خواستگاری، عروس آینده برای مهمانان قهوه می‌آورد. به دلیل محبوبیت قهوه ترک، در سطح کشور قهوه‌خانه‌های زیادی احداث شد و افراد زیادی در آن مشغول به کار شدند. قهوه خانه‌ها به مکانی برای جمع شدن مردم و صحبت در مورد مسائل مختلف و حتی جلسات کاری تبدیل شد. همچنین در ترکیه تا سال ۱۹۸۰ به قهوه ترک همان قهوه می‌گفتند اما با رسیدن قهوه به اروپا و توسعه روش‌های دم آوری و ایجاد قهوه‌های متفاوت، نام این قهوه به قهوه ترک تغییر پیدا کرد اما روش دم آوری قهوه ترک، پس از قرن‌ها همچنان بدون تغییر باقی مانده است.
ابزار تهیه قهوه ترک
قهوه ترک در فرهنگ‌ها و کشور‌های مختلف به شکل‌های متفاوتی تهیه می‌شود اما بطور کلی، این نوع قهوه را در ظرف‌های مخصوصی به نام جذوه (Cezve) یا ایبریک (Ibrik) درست می‌کنند. جذوه بسیار شبیه به قهوه‌جوش بوده و معمولا دارای دسته بلند چوبی و بدنه‌ای از جنس مس، استیل و گاها برنج و روی است. تهیه قهوه ترک با استفاده از این وسیله باعث می‌شود تا قهوه نهایی خوش‌طعم‌تر باشد و باریک بودن قسمت گلویی آن، به بهتر شدن فوم بالای قهوه کمک می‌کند.
طرز تهیه قهوه ترک
مواد مورد نیاز
- دانه‌های آسیاب شده قهوه( به ازای هر یک نفر یک قاشق مرباخوری سرپر قهوه نیاز است)
- آب تصفیه شده ( به ازای هر یک قاشق قهوه، یک فنجان آب مورد نیاز است)
- شکر(در صورت تمایل)
طرز تهیه
- ابتدا آب، قهوه و شکر را در قهوه جوش ریخته و به خوبی بهم بزنید تا کامل یکدست شود و پودر قهوه بصورت گلوله گلوله وجود نداشته باشد. (اضافه کردن شکر در این مرحله باعث قوام بیشتر قهوه شما می‌شود)
- سپس این مخلوط را روی شعله ملایم قرار دهید و به مدت ۳ الی ۴ دقیقه منتظر بمانید تا آب به نزدیک نقطه جوش برسد.( در این مرحله، حتما باید از حرارت ملایم استفاده کنید)
- در طول این مدت به هیچ عنوان قهوه را بهم نزنید و اجازه دهید فوم روی سطح قهوه بالا بیاید و قهوه به قوام کافی‌برسد.
- زمانی که قهوه شروع به جوشیدن کرد قهوه‌جوش را از روی حرارت بردارید تا کف آن کمی فروکش کند. پس از چند ثانیه مجددا قهوه‌جوش را روی شعله قرار داده و اجازه دهید دوباره کف قهوه به دهانه ظرف برسد.( برای قوام و کیفیت بیشتر قهوه ترک می‌توانید این کار را دو یا سه بار تکرار کنید)
- این مراحل معمولا ۷ دقیقه زمان می‌برد.
- برای سرو قهوه ترک، ابتدا کف روی قهوه را بین فنجان‌ها تقسیم کرده و سپس قهوه را درون فنجان بریزید.
نکات مهم
- گرایند مناسب قهوه ترک بسیار ریز است و ظاهر آن شبیه به پودر کاکائو است، زیرا این درجه از آسیاب باعث عصاره‌گیری سریع قهوه می‌شود.
- بطور کلی برای تهیه قهوه ترک، از دانه‌های قهوه با رست روشن و دارچینی استفاده می‌شود.
- قهوه‌های با اسیدیته بالا برای این روش مناسب نیستند. پیشنهاد می‌شود برای تهیه قهوه ترک از قهوه‌های آفریقایی استفاده کنید زیرا عطر و طعم‌های بیشتری دارند که با رست روشن قهوه حفظ می‌شوند.
- به طور سنتی برای کنترل و انتقال بهتر حرارت، این قهوه در شن‌و‌ماسه تهیه می‌شود اما چون این روش در همه جا قابل استفاده نیست می‌توان از روش‌های دیگری همچون گاز و دستگاه قهوه ترک استفاده کرد.
چرا باید در تهیه قهوه ترک از حرارت ملایم استفاده شود؟
همانطور که می‌دانید، کیفیت قهوه ترک تا حد زیادی به ضخامت کف روی آن بستگی دارد و هر چه لایه کف روی فنجان ضخیم‌تر باشد، قهوه دارای کیفیت بهتری است. دمای بالا، باعث از بین رفتن فوم قهوه می‌شود و این امر تاثیر زیادی در عطر و طعم قهوه می‌گذارد. به همین دلیل گفته می‌شود که قهوه ترک نباید در مدت زمان کمتر از ۵ دقیقه آماده شود. همچنین استفاده از دمای زیاد باعث جوشیدن زیاد قهوه و تلخ شدن طعم آن می‌شود.
آداب سرو قهوه ترک
- قهوه ترک در فنجان‌های کوچک قهوه‌خوری شبیه به اسپرسو سرو می‌شود اما بر خلاف اسپرسو معمولا قهوه ترک را به آرامی می‌نوشند و با‌هم به صحبت و گفتو‌گو می‌پردازند.
- در هنگام سرو قهوه ترک، در کنار فنجان‌های قهوه باید یک فنجان کوچک آب وجود داشته باشد.
- در کنار قهوه ترک شیرینی لکوم، باقلوای ترکی و ترکیش دلایت که شبیه به راحت‌الحلقوم است سرو می شود.
- اگر بخواهند قهوه را بعد از غذا میل کنند، پیش از خوردن آن مقداری عرق نعنا می‌نوشند.
- در ترکیه برای میزان شیرینی قهوه چهار درجه وجود دارد. به قهوه بدون شکر قهوه ساده، به قهوه‌ای که نصف قاشق چای‌خوری شکر داشته باشد، شکرلی، قهوه‌ای که یک قاشق شکر دارد را ارتا‌شکرلی و قهوه‌ای با شکر زیاد را چوخ شکرلی می‌گویند.
چرا در کنار فنجان قهوه ترک آب سرو می‌شود؟
درباره سرو آب در کنار فنجان قهوه دلایل مختلفی ذکر شده است.
- عده‌ای می‌گویند که این کار برای تمیز کردن کام قبل از نوشیدن قهوه است تا هر نوع طعم و مزه قبلی از بین برود و طعم قهوه بهتر درک شود.
- دلیل دیگر برای خوردن آب قبل از قهوه را می‌توان برای سلامتی عنوان کرد. زیرا قوی و غلیظ بودن قهوه ترک باعث کاهش آب بدن شده و در نتیجه دهان خشک می‌شود. نوشیدن آب قبل از قهوه، بدن را در حالت نرمال قرار می‌دهد.
- عده‌ای معتق‌اند که در فرهنگ ترکی، مشاهده آنچه میهمانان در ابتدا می‌نوشند روشی مودبانه برای درک گرسنه بودن یا نبودن آنهاست. اگر آب قبل از قهوه نوشیده شود، به این معنی است که مهمان گرسنه است و میزبان برای او یک وعده غذایی آماده می‌کند.
- همچنین گفته می‌شود در دوره عثمانی، سلطان با ریختن کمی آب در قهوه متوجه سمی بودن یا نبودن قهوه می‌شد. اگر ترکیب قهوه و آب حباب ایجاد می‌کرد این بدان معنا بود که قهوه سمی است.
قهوه ترک با قهوه یونانی و عربی چه تفاوتی دارد؟
قهوه عربی، قهوه ترکی است که در تهیه آن از ادویه‌هایی چون هل، میخک، زعفران و گلاب استفاده شده و در ظرفی به نام دله سرو می شود.
قهوه یونانی نیز با قهوه ترک تفاوتی ندارد و در حقیقت همان قهوه ترک است که پس از ورود به اروپا به این نام شهرت یافت.
فواید قهوه ترک برای سلامتی
از آنجا که قهوه ترک فیلتر نشده است، حاوی سطوح بالاتری از کافئین و ترکیبات مفید است. همین امر باعث شده تا فوایدی نیز برای سلامت افراد داشته باشد.
- قهوه ترکی یک دوز کافئین بسیار غلیظ فراهم می‌کند که ممکن است به ویژه برای ورزشکاران مفید باشد. یک مطالعه بر روی ۲۰ ورزشکار نشان داد که شرکت کنندگانی که قهوه ترکی کافئین دار مصرف کرده‌اند، مزایای عملکرد قابل توجهی از جمله زمان واکنش و سطح انرژی را تجربه می‌کنند.
- دانه های قهوه حاوی ترکیبات مفیدی مانند اسیدهای کلروژنیک و انواع آنتی اکسیدان های پلی فنول هستند. گفته می شود قهوه تهیه شده با استفاده از دانه‌های ریز قهوه حاوی مقادیر بیشتری از اسیدهای کلروژنیک نسبت به قهوه ساخته شده با اندازه‌های بزرگتر هستند.
- قهوه ترک اغلب با استفاده از هل تهیه می‌شود. این ادویه، علاوه بر عطر و طعم فوق‌العاده‌ای که به قهوه می‌دهد، حاوی آنتی اکسیدان‌های قوی است که می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند و در نتیجه خطر بیماری‌های مزمن را کاهش دهد.
مضرات قهوه ترک
- همانطور که می‌دانید قهوه ترک بدون فیلتر تهیه می‌شود، به همین دلیل در مقایسه با قهوه‌های فیلتری دارای غلظت کافئین بالاتری است و این ویژگی ممکن است برای افرادی که به اثرات کافئین حساس هستند مشکلاتی مانند اختلال در خواب، اضطراب و سایر عوارض جانبی ایجاد کند.
- کافئین می‌تواند فشار خون را افزایش دهد. بنابراین، افراد مبتلا به فشار خون باید از نوشیدن این نوع قهوه به‌طور جدی پرهیز کنند.
- برای تهیه قهوه ترک از شکر استفاده می‌شود به همین دلیل، مصرف منظم آن ممکن است باعث مشکلاتی چون چاقی و دیابت نوع ۲ شود. برای جلوگیری از این مشکلات بهتر است از ریختن زیاد شکر در قهوه خود اجتناب کنید.
- بطور کلی تمام قهوه‌های فاقد فیلتر مانند قهوه ترک حاوی کافستول، یک دی ترپنوئید هستند که ممکن است سطح کلسترول و تری گلیسیرید خون را افزایش دهند.
قهوه شور برای داماد
جالب است بدانید دختران ترکیه‌ای، در مراسم خواستگاری قهوه ترک درست می‌کنند تا کدبانو‌گیری خود را به خانواده داماد ثابت کنند. آنها به‌جای شکر، در فنجان قهوه داماد نمک می‌ریزند تا با این کار خلق‌و‌خوی او را نیز محک بزنند. اگر داماد قهوه را بدون هیچ شکایت و تغییرچهره بنوشد نشان دهنده صبوری او است و خانواده عروس نسبت به داماد دید مثبتی پیدا می‌کنند، در غیر این صورت می‌گویند که این پسر بد اخلاق است و آینده پر‌تنشی را برای ازدواجشان پیش‌بینی می‌کنند. اگر چه امروزه این رسم‌ورسومات کمتر انجام می شود اما هنوز هم در بین بسیاری از خانواده‌های ترکی جریان دارد.
قهوه ترک و فالگیری
فال قهوه ترکی یک روش بسیار معروف برای خبر‌دار شدن از آینده است. ادعا می‌شود که اشکال باقی مانده در ته فنجان قهوه نشان دهنده گذشته و آینده فردی که آن را نوشیده است. روش گرفتن فال به این صورت است که وقتی قهوه تمام شد، نعلبکی را روی فنجان قهوه گذاشته و سپس فنجان قهوه را به سمت قلب برمی‌گردانند و آرزو می‌کنند. به محض خنک شدن فنجان، فالگیر اشکال موجود در ته فنجان را تفسیر می‌کند و هر کدام را به اتفاقی در آینده نسبت می‌دهد. فال و فالگیری در ترکیه به قدری پر طرفدار است که برنامه هایی در تلفن هوشمند وجود دارند که در آنها می‌توانید عکس فنجان قهوه خود را ارسال کنید و فالگیران واقعی آن را تفسیر کنند.
