کافئین یک داروی روانگردان است که در نوشیدنی‌های مختلفی از جمله چای و قهوه وجود دارد و یکی از دلایل اصلی محبوبیت آن‌ها به شمار می‌رود، با این حال، زیاده‌روی در مصرف این ماده می‌تواند به طرق مختلف باعث ایجاد یا افزایش اضطراب و سایر علائم و نشانه‌های مرتبط با استرس شود. حتی کسانی که تحمل بالایی نسبت به کافئین دارند نیز اگر مراقب میزان مصرف کافئین خود نباشند، ممکن است این علائم را تجربه کنند. در ادامه درباره تاثیر کافئین بر اضطراب و راه‌های جلوگیری از آن صحبت می‌کنیم.
چه خوراکی‌هایی حاوی کافئین هستند؟
این محرک پرطرفدار در بسیاری از مواد خوراکی از جمله آبنبات، برخی از آدامس‌ها، انواع شکلات و نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، چای و نوشابه یافت می‌شود. (برخی از نوشیدنی‌های انرژی زا حاوی مقادیر بیش از حد کافئین هستند)
همچنین برخی از داروها و مکمل‌ها، به ویژه محصولات کنترل وزن نیز حاوی کافئین هستند.
آیا مصرف قهوه باعث اضطراب می‌شود؟
همانطور که گفته شد، قهوه حاوی کافئین است، اما این کافئین به خودی خود باعث ایجاد اضطراب نمی‌شود و تنها علائم استرس را در افراد مستعد تشدید کرده و آن را حفظ می‌کند.
در واقع استفاده از کافئین می‌تواند به یک چرخه معیوب برای افرادی که دارای اضطراب زمینه‌ای هستند تبدیل شود. به عنوان مثال، فردی که مضطرب است ممکن است با مشکلات خواب با خستگی دست و پنجه نرم کند. در این شرایط مصرف بیش از حد کافئین باعث می‌شود که حتی بیشتر از قبل احساس اضطراب کنند و دچار بی‌خوابی شدید‌تری شوند.
و اما علائم اضطراب چیست؟
اضطراب احساس نگرانی، ترس مداوم و یا دشواری در مدیریت استرس در شرایط و موقعیت‌های روزمره است. این موضوع نه تنها بر وضعیت روانی شما تأثیر می‌گذارد، بلکه علائم فیزیکی نیز دارد، از جمله مهم‌ترین علائم اضطراب عبارت‌اند از:
- سرگیجه،
- حالت تهوع،
- تنگی نفس،
- تنش عضلانی
- مشکل در تنفس و…
علائم اضطراب و کافئین بیش از حد ممکن است همپوشانی داشته باشند.
بیشتر بخوانید: چرا بعد از نوشیدن قهوه معده‌درد می‌گیریم؟ راه‌هایی برای جلوگیری از معده درد بعد از نوشیدن قهوه
نوشیدن قهوه چگونه بر اضطراب تأثیر می‌گذارد؟
کافئین موجود در قهوه، دقیقاً مانند سایر عوامل استرس‌زا از جمله سابقه خانوادگی، نگرانی‌های مالی، رویدادهای جهانی، درگیری‌های بین فردی و… می‌تواند بر استرس تأثیر بگذارد و حتی باعث بروز رویدادهای اضطراب‌آور، از جمله حمله پانیک، در افراد خاص شود.
آدنوزین مولکولی است که بطور طبیعی در بدن همه ما تولید شده و می‌تواند باعث خواب آلودگی شود، اما هنگامی که قهوه می‌نوشیم، کافئین موجود در آن به گیرنده‌های آدنوزین می‌چسبد و جلوی اثرات این مولکول را می‌گیرد و هورمون‌های مبارزه یا فرار مانند آدرنالین و دوپامین را آزاد می‌کند، در نتیجه بعد از نوشیدن قهوه احساس هوشیاری و انرژی می‌کنیم.
توضیحات گفته شده در بالا، عوارض جانبی بسیار خوبی هستند و باعث می‌شوند تا احساس بیداری و هوشیاری بیشتری داشته باشیم، با این حال، نقطه‌ای وجود دارد که در آن کافئین می‌تواند بیش از حد تحریک‌کننده باشد و منجر به اثرات نامطلوب مانند عصبانیت شود.
ماهیچه‌هایی را تصور کنید که برای انجام فعالیت‌های ناگهانی آماده شده‌اند اما جایی برای آزاد شدن و رفتن ندارند! در این مواقع تمامی عوارض خوشایند ناشی از مصرف کافئین تبدیل به عوارض ناخوشایند مانند لرزش دستان، افزایش جریان خون و انقباضات قلب می‌شوند و در موارد شدید‌تر تپش قلب ایجاد می‌کنند.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که کافئین در مقادیر کم، اثرات مطلوبی داشته و می‌تواند سطح انرژی و خلق و خوی شما را تقویت کند، اما اگر در مصرف آن زیاده‌روی کرده و از سطح معینی تجاوز کنید، ممکن است با عوارض نا‌خواسته و ناخوشایندی رو به رو شوید!
از مهم‌ترین عوامل ایجاد استرس بعد از نوشیدن قهوه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حساسیت به کافئین!
همه ما افرادی را می‌شناسیم که می‌توانند یک لیوان قهوه دث ویش یا آرزوی مرگ را بنوشند و همچنان دچار اختلالات خواب و یا حتی استرس نشوند، با این حال، اگر اضطراب دارید، احتمالاً از این دسته افراد نیستید و باید حد اعتدال را رعایت کنید.
هورمون استرس افزایش می‌یابد!
اکثر افراد مبتلا به اضطراب، احساس ترس، استرس و ناراحتی را تجربه می‌کنند که با مصرف بیش از حد کافئین می‌تواند تشدید شود. اگر بیش از حد قهوه می‌نوشید، باید به این نکته توجه کنید که مصرف کافئین می‌تواند سطح هورمون‌های استرس (کورتیزول و اپی نفرین) در خون شما را تا بیش از دو برابر افزایش دهد.
بر تعادل انتقال دهنده‌های عصبی تأثیر می‌گذارد!
کافئین اغلب به ما احساس مطلوبی داده و انگیزه، بهره وری و قدرت مغز را افزایش می‌دهد که این موضوع به دلیل افزایش مواد شیمیایی مغز یعنی دوپامین و استیل کولین است. با این حال، کافئین مانع انتقال دهنده عصبی آرام بخش GABA (اسید گاما آمینوبوتیریک) می‌شود که فعالیت مغز را در صورت نیاز (به عنوان مثال، زمانی که مضطرب هستید) متوقف می‌کند.
کافئین می‌تواند باعث بی خوابی شود!
داشتن یک خواب خوب شبانه برای مغز ما ضروری است، زیرا در آن زمان، باقی مانده‌های متابولیک و سموم، شسته شده و به سلول های مغزی جدید ترمیم می‌شوند. اگر کافئین خیلی نزدیک به زمان چرت زدن شما مصرف شود، می‌تواند چرخه طبیعی خواب را مختل کرده و خواب ترمیمی را سخت‌تر کند.
تداخل کافئین با برخی داروها
با وجود اینکه کافئين یک داروی روانگردان است و به داروهای بدون نسخه مانند مسکن‌ها اضافه می‌شود تا اثر بخشی بیشتری داشته باشند، اما به خوبی با داروهای دیگر ترکیب نمی‌شود و ممکن است عوارض جانبی در داروهای آسم، داروهای ضد افسردگی و برخی از آنتی بیوتیک‌ها را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: عوامل موثر بر کافئین قهوه را بشناسید؛ هر چیزی که باید در مورد قهوه و کافئین بدانید!
چگونه می‌توانیم از شر اضطراب بعد از قهوه خلاص شویم؟
در حالی که ارتباط مستقیمی بین کافئین و اضطراب وجود دارد، اما در صورت رعایت تعادل، مصرف آن بی‌خطر است و فواید سلامتی قابل توجهی دارد. در ادامه به بیان راه‌هایی برای کاهش عوارض مصرف کافئین می‌پردازیم:
- تا حد امکان از قهوه‌های مرغوب و با کیفیت بالا استفاده کنید و آن را در جای خشک، خنک و دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. به یاد داشته باشید، قهوه تازه و سالم برای ذهن و بدن بسیار مفید است!
- سعی کنید بدن خود را هیدراته نگه دارید و در طول روز به آرامی آب بنوشید، به خصوص اگر قهوه بیش از حد قوی مصرف می‌کنید. (به ازای هر فنجان قهوه قوی، یک لیوان آب بنوشید)
- ورزش کردن، به متابولیسم کافئین و تمام انرژی‌های ناخواسته‌ای که در بدن وجود دارد کمک می‌کند، بنابراین پیشنهاد می‌کنیم، حرکات کششی، پیاده روی یا دویدن را امتحان کنید.
- همچنین نوشیدن چای گیاهی بدون کافئین، اثرات کافئین بر بدن را خنثی می‌کند.
- به یاد داشته باشید، اثرات کافئین در نهایت خود به خود از بین می‌روند، پس اگر بیش از حد قهوه مصرف کرده‌اید و احساس اضطراب دارید، نگران نباشید و مدتی صبر کنید تا به تدریج کافئین از بدن شما خارج شود.
چه کسانی بیشتر دچار عوارض کافئین و اضطراب می‌شوند؟
مصرف کافئین با توجه به عوامل مختلفی از جمله وزن بدن، جنسیت، سطح تحمل هر فرد و… بر روی بدن ما تاثیرات متفاوتی دارد، اما به طور کلی، حدود ۲۰۰ میلی گرم کافئین (دو فنجان قهوه) برای افراد عادی علائم زیادی ایجاد نمی‌کند.
طبق تحقیقات انجام شده مصرف بیش از ۴۰۰ میلی گرم کافئین (حدود ۴ فنجان قهوه) ممکن است علائم اضطراب را تشدید کند و نوشیدن بیش از ۱۲۰۰ میلی گرم حتی می‌تواند باعث تشنج در برخی افراد شود.
با این حال، تمامی موارد گفته شده در بالا، همگی به حساسیت‌های شخصی و متابولیسم هر فرد بستگی دارد.
به عنوان مثال کافئین بر جوانانی که هورمون‌های جنسی بیشتری دارند و برای متابولیسم با کافئین رقابت می‌کنند و به طور کلی زنانی که سطوح بالاتری از استروژن دارند و بیشتر مستعد اختلالات خلقی هستند، تأثیر بیشتری می‌گذارد.
علاوه بر این، برخی افراد ممکن است به دلیل مصرف برخی داروها یا یک بیماری زمینه‌ای که آن‌ها را مستعد اثرات تحریک‌کننده کافئین می‌کند، حساسیت بیشتری به کافئین داشته باشند.
سخن پایانی
بر کسی پوشیده نیست که قهوه جزء اصلی زندگی بسیاری از افراد است و نوشیدن یک فنجان بیشتر از این نوشیدنی آرامش‌بخش چقدر می‌تواند وسوسه انگیز و دلچسب باشد، اما به یاد داشته باشید اعتدال، کلید اصلی در حفظ سلامتی و تندرستی است و زیاده‌روی در مصرف قهوه و سایر مواد حاوی کافئین ممکن است خطرات جدی برای سلامتی شما داشته باشد.
